ОХУ-ын Төрийн Думын депугат Михаил Щапов: "Бид ирээдүй хойч үеийнхээ хувь заяаг хэлэлцэж байна. Тиймээс яаран шийдвэр гаргах ёсгүй".

Сэлэнгэ мөрний ай савд Усан цахилгаан станц барих төсөл нь зөвхөн ОХУ болон Монгол Улсын эрх ашгийг хөндөөд зогсохгүй, ЮНЕСКО-гийн дэлхийн өв соёлын жагсаалтад багтсан Байгаль далайд, мөн бидний ач, зээ, үр хойчийн амьдралд нөлөөлнө.

 

Өнөөдөр дзлхий нийт ундны усны хомсдолтой нүүр тулаад байна. Урьдчилсан тооцоогоор ирээдүйд Байгаль далай нь зөвхөн манай улс орон төдийгүй хөрш зэргэлдээх орнууд, бүр магадгүй дэлхий нийтийн ундны усны чухал эх үүсвэр болж болзошгүй. Тиймээс далайтай холбоотой аливаа төслийг хэлэлцэх үедээ бид зөвхөн өөрсдийн ашиг сонирхол төдийгүй, ирээдүй хойч үеийнхээ амьдралын тухай эргэцүүлэх үүрэггэй.

Ирээдүй хойч үеийнхээ ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилгоор дөрөв болон тавдугаар сард ОХУ-ын газар нугагт МИНИС бүлгийн төлөөлөгчид чухал судалгааны ажил эрхлэн явуулах техникийн даалгаврыг хэлэлцэх нийтийн хэлэлцүүлэг явуулсан нь бүс нутгийн экологийн дүгнэлт байгаль орчинд нөлөөлөх байдал болон нийгэмд гарах хор уршиг. Би Оросын ард түмний нийтлэг санаа бодлыг илэрхийлье. Монгол Улсын зүгээс гаргаж буй найрсаг үйлдэлд бид зохих хариу барих хэрэгтэй.

 

МИНИС бүлгийн мэргэжилтнүүд болон ОХУ-ын газар нутагт нийтийн сонсгол явуулахын тулд тэдний хийсэн ажилд хүндэтгэл илэрхийлэхийн зэрэгцээ, Оросын болон олон улсын экологийн хууль эрх зүйн үүднээс ноцтой санал зөрчилдсөн зүйл байгааг тэмдэглэх нь зүйтэй болов уу.

 

Төслийн дараалал алдаа дутагдалтай, тодорхойлбол, төслийн дараалал болон бэлтгэлийн тухай мэдээлэл үгүй. Шүрэнгийн усан цахилгаан станц болон Орхон гол дээрх усан цахилгаан станц барихад зориулан Монгол Улсын Засгийн газарт зээл олгох асуудал хэлэлцэж буй Дэлхийн банкны стандартаар МИНИС эхлээд бүс нутгийн экологийн үнэлэлт хийж, Байгаль далайд нөлөө үзүүлэх байгаль экологийн хүчин зүйлийг судалж, дараа нь бүс нутгийн экологийн дүгнэлт дээр тулгуурлан хүрээлэн буй орчинд нөдөөлөх хүчин зүйлсийн судалгаа гаргах техникийн даалгавар бэлтгэнэ.

 

МИНИС-ийн мэргэжилтнүүд нэгэн зэрэг нийтийн хэлэлцүүлэгт бус нутгийн экологийн дүгнэлт, хүрээлэн буй орчин нөлөөлөх хүчин зүйлийн судалгааны техникийн даалгаврыг оруулсан юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ нь барилгын суурь, хана, дээврийг нэгэн зэрэг барихтай адил юм.

 

Энэ асуудлыг нэг бус удаа Буриад болон Эрхүү мужид болсон нийтийн хэлэлцүүлэг дээр тавьсан, МИНИС бүлгийн төлөөлөгчид цаг хугацаа болон хөрөнгө хязгаарлагдмал байгаатай холбон тайлбарласан. Гэвч чанартай бэлтгэл бол амжилтын үндэс юм. Монгол Улс усан цахилгаан станцын барилгын ажилдаа илүү их хөрөнгө зарцуулах төлөвлөгөөтэй байна. Ингэхдээ эргүүлэн төлөх, хүүтэй зээлээр асуудлыг шийдвэрлэнэ.

Шаардлагатай цаг хугацаа, хөрөнгөө судалгаанд зарцуулах нь зүйтэй биш гэж үү? Ингэснээр усан цахилгаан станц барих хэрэгтэй эсэхийг шийдвэрлэж, их өрөнд орох хэрэгтэй үгүйг зааж өгч магадгүй.

 

Ингэснээр эдийн засгийн нөөц, татвар төлөгчдийн мөнгийг ч хэмнэх боломжтой.

ОХУ Байгаль далайн хувь заяаг шийдвэрлэх асуудалд өөрийн үүрэг хариуцлагыг ухамсарлан бүс нутгийн экологийн үнэлгээ явуулах ажлын санаачлагыг хүлээж, энэ ажлыг ОХУ-ын төслийн зардлаар гүйцэтгэж байна. Сэлэнгэ мөрөн болон Байгаль далайн гидрологийн горимын өөрчлөлтийн судалгаа явуулж, Сэлэнгэ мөрний урсац, далайн төвшин, газрын гүний усны төвшин зэргийг судлахад аль хэдийн бэлэн болсон. Дараагийн шатанд, тэр дундаа хил залгаа бүс нутагт гарах өөрчлөлтийг хэлэлцэнэ. Үүний тулд олон улсын экспертүүд шаардлагатай. Тиймээс

МИНИС-ийн мэргэжилтнүүдийн хэлсэнчлэн Дэлхийн банкны шинжээчид болон санхүүгийн нөөц бололцоог ашиглах боломжтой.

 

Энэ асуудал зөвхөн ОХУ, аль эсвэл зөвхөн Монгол Улсын ашиг сонирхлыг хөндөөгүй. Байгаль далай бол дэлхий нийтийн ирээдүй хойч үе. Бид дэлхийн хамгийн том ундны усны эх ундаргын өмнө, манай гаригийн олон тэрбум иргэдийн өмнө хариуцлага хүлээж байна. Тиймээс тус асуудалд маш нухацтай хандах ёстой.

 

Олон улсын нийгэмлэг 1991 онд НҮБ-ын Европын экологийн комиссын Хил залгаа бүс нутагт байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөллийн судалгааны тухай тунхаг баталсан. Тунхаг 1997 оноос хүчин төгөлдөр даган мөрдөгдөж, өнөөдрийн байдлаар дэлхийн 50 гаруй орон нэгдсэн. Тус тунхаг нь бидэнд Стратегийн экологийн дүгнэлт гэх эрх зүйн хэрэгслийг өгч байгаа юм. Ингэснээр гарч болох бүхий л экологийн үр нөлөө, тэр дундаа ард иргэдийн эрүүл мэндтэй холбоотой, хөтөлбөр төслийн бүрэн нөлөөллийн судалгаа, нийгмийн хандлагыг судалж, иргэдийн саналыг тусгах зэрэг ажил хийгдэх боломжтой. Ийм дүгнэлт нь төсөл боловсруулахаас өмнөх шатанд ч олон хувилбар хэлэлцэх боломж олгох юм. Тэдгээрийн зөвхөн байгаль экологи төдийгүй тухайн газар нутагт хүн төрөлхтөний эрхэлж буй үйл ажиллагаанд ч хэрхэн нөлөөлөхийг судална.

МИНИС-ийн төслийн хэмжээ болон дэлхий дахинд үзүүлэх боломжит нөлөөллийг тусгаж, стратегийн эюологийн дүгнэлтийг зайлшгүй эхний ээлжинд хийх шаардлагатай. Харин үр дүн нь бусад судалгаа дүгнэлтэд шингэх ёстой.

 

2016 оны сүүлчээр ОХУ болон Монгол Улс Сэлэнгэ мөрнийг түшиглэн байгуулах усан цахилгаан станцын төсөлтэй холбоотой цогц асуудлыг хэлэлцэх хамтарсан ажлын хэсэг байгуулахаар тохиролцсон. Тус хэсэг нь анхан шатны хэмжүүрүүдийг боловсруулах, стратегийн экологийн дүгнэлт хийх олон улсын шинжээчдийн шаардлагатай бүрэлдэхүүнийг томилох ёстой. Оросын талд ажиллах өөрийн бүрэлдэхүүнийг томилсон. Одоо харин Монголын талын томилгоог хүлээж байна.

 

Миний бодлоор, зохион байгуулагдсан хэлэлцүүлгүүдээр бид эхний ээлжид бүс нутгийн экологийн дүгнэлт хийх техникийн даалгавартай холбоотой арга хэмжээ болон санал шүүмж, тэдгээрийн хэрэгжилтгийг хэлэлцэх ёстой байсан. Зевхөн үүний дараа Сэлэнгэ мөрнийг түшиглэн усан цахилгаан станц байгуулах төслийн байгаль орчинд болон нийгэмд үзүүлэх нөлөөллийг судлах ажилдаа шилжих ёстой байсан.

 

Эгийн голын усан цахилгаан станц төслийн гүйцэтгэх захирал асан Д.Одхүү: Эрчим хүчний эх үүсвэр төдийгүй цэвэр усны нөөц юм.

-Монголчууд өөрсдөө энэ төсөлд хэрхэн хандаж байгаа вэ. Эсэргүүцэж байгаа хүн бий юү?

-Бараг байхгүй. Эсэргүүцэж байгаа цөөхөн хэд нь "Хил хязгааргүй гол мөрөн” гэх мэт байгууллагаас цалинждаг нөхдүүд байдаг. Цалин авахын эрхэнд л эсэргүүцэж байгаа, нэг ёсондоо ашиг сонирхлын зөрчилтэй гэсэн үг. Би Эгийн голын УЦС-ын төслийг танилцуулж байгаль орчны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг маш олон төрийн бус байгууллагынхантай уулзаж байсан. Эхлээд эсэргүүцэж байснаа сүүлдээ учрыг ойлгоод тайвширдаг юм. Бид УЦС-ын гидрологийн тооцоог Францын "Трактебел” гэж компаниар хийлгэсэн. Энэ бол олон улсад 600 гаруй усан цахилгаан станцын төсөл дээр ажиллаж байсан, чансаагаараа дэлхийд гуравдугаарт эрэмбэлэгддэг асар их туршлагатай компани. "Таркгебел" судалгаагаа зөвхөн Монголд хийгээгүй юм. Дүгнэлтээ гаргахын тулд Сэлэнгэ мөрний дагуу байдаг 10 харуулын мэдээллийг судалсан байдаг. Тэдний гурав нь Монголын нутагт, долоо нь Оросын нутагт бий. Заримынх нь бүр 1932 оноос эхлэн хөтлөгдсөн тэмдэглэл байсан. Гэтэл ийм тодорхой баримт гаргаж ирээд байхад итгэхгүй гэх юм. Саяхан би Оросын талын хийсэн Эгийн гол дээр УЦС барьж болохгүй гэсэн байр сууриа тайлбарласан танилцуулгыг үзлээ л дээ. Зарим үзүүлэлтүүдийг Наушки, Мостовой орчмоос авсан байсан. Тэгэхээр "Яагаад Эгийн голд илүү ойр, бодитой Хялганатаас биш, хаа байсан Наушки, Мостойвойгоос авдаг билээ” гэсэн асуулт гарна аа даа. Наушки руу ганц Эгийн голын ус очдогүй. Орхон голын ус тэнд цутгал нэгдэж байж тэнд хүрч очдог. Гэтэл Эгийн гол Салэнгэ мөрний цутгалын 5-хан хувийг бүрдүүлдэг юм шүү дээ. 600 км хол Эгийн голын судалгааг Мостовой дээр хийх хэрэггүй л байсан юм. Харин францчууд бол хамгийн бодитой буюу Эгийн гол Сэлэнгэ мөрөнд цутгаснаас хойших хамгийн эхний харуул болох Хялганат станц дээр судалгаа тооцоо хийсэн. Зарим нь Монголд усан цахилгаан станц барих мэргэжилтэн байхгүй гэж ярих нь бий.

 

-Төслийн дараагийн алхам юу байх бол. Олон нийтийн сонсгол хийх бол түүнд Буриадаас төлөөлөгчид оролцох болов уу. Сэлэнгэ бидний дундын гол шүү дээ?

-Та Шүрэнгийн УЦС-ын сонсголыг хэлж байна уу. Миний сонссоноор, Оросын тал зөвхөн Буриадад ч биш, Иркутскт бас сонсгол явуулах хүсэлтэй байгаа гэсэн. Монголд бол сонсгол тайван болчих байх. Яагаад гэвэл өнгөрсөн 2-3 жилийн дотор бид маш тодорхой ойлголтыг олон нийтэд өгч чадсан. Эхлээд наад захын юм мэдэхгүй, инээдтэй асуултууд тавих нь элбэг байсан бол одоо өөр болсон. Дэлхий өнөөдөр усан цахилгаан станцыг байгаль орчинд хохиролгүйгээр барьж чаддаг болсон шүү дээ. Дээр хэлсэнчлэн усан сангийн давуу талуудыг бид олон нйитэд сурталчилна. Бидэнд нар, салхинаас цахилгаан гаргаж авах боломж бий, гэхдээ бидний хувьд Усан цахилгаан станц зөвхөн эрчим хүчний эх үүсвэр төдийгүй цэвэр усны нөөц юм.

 

-Монголчууд сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэртэй болох гэж тэгж их хүсээд байгаа юм бол нар, салхины станц барьж болохгүй юу?

-Таны хэлж байгаа чинь "Та нарт зөндөө талх мах байна, усаар яах гээд байгаа юм бэ” гэсэнтэй адил сонсогдож байна. Бидэнд нар, салхинаас цахилгаан гаргаж авах боломж бий, гэхдээ бидний хувьд Усан цахилгаан станц зөвхөн эрчим хүчний эх үүсвэр төдийгүй цэвэр усны наац юм.

С.ГАНДӨЛ /ҮНДЭСНИЙ ШУУДАН/