Бидний монголчууд эзэн Чингис хааныхаа өдөртэй болж, Их хааныхаа төрсөн өдрийг төр улсаараа тэмдэглэн өнгөрүүлдэг болсон нь сайхан ч гэлээ нас барсан цаг хугацаатай нь эндүүрсэн мэт өвлийн улиралд төрсөн хэмээн тэмдэглэж байгаа нь үнэхээрийн харамсалтай.

Одоогоос 780-аад жилийн тэртээ Их Монгол улсын төрийн нэрт зүтгэлтэн Елюй Чуцай "..Өвгөдийнхөө барьсан сүмбэр ордыг үзээгүй байж гэрийн мухарт нь юу байгааг мэдэж болох уу даа.." хэмээн хэлсэн байдаг. Нуухыг нь авах гээд нүдийг нь сохолж байгаа одоогийн энэ эрдэмтэдийн өмнөөс ичихэд ч багадмаар байна. Ядаж л төрсөн сар, өдрөөр нь буруу зөрүү оролдож байхаар Чингис хаанаа 1162 онд төрсөн гэж хаа хамаагүй бичиж ярьдагаа эхэлж засах ёстой байсан бус уу.

Тиймээс Их хааныхаа төрсөн сар, өдрийн тухай биш эхлээд төрсөн оных нь тухай бичье. Харин Чингис хаан өвлийн улиралд нас барсан нь түүхэн үнэн бөгөөд гэвч тусдаа асуудал тул энд хөндөхгүй.

Чингис хааныг 1155 онд төрснөөр нь авч үзэхэд өвөг дээдсийнх нь болон үр хүүхдүүд, ач зээ нарынх нь ч намтартай таарах ба түүний амьдралын бусад үйл явдлуудтай ч таардаг юм. Хамгийн чухал нь өөрийнх нь амьдарч байсан эрин үеийнхэн нь Чингис хааныг 1155 онд төрсөн гэж бичиж тэмдэглэсэн байдаг.

Бүр Чингис хааныг амьд ахуй 1220-1221 онд Мухулай жанжинтай уулзаж, хажууд нь хэсэг хугацаанд хамт байсан Сүн улсын элч Жао Хун хаандаа бичсэн айлтгалдаа:"...Одоогийн Чингис хаан гэгч хөх нохой/1154-1155/ жилд төрсөн..." гэжээ. Энэ нь Чингис хааныг 1155 онд төрсөнийг нотлох үнэ цэнэтэй сурвалж мэдээ бол мөн. Учир нь тэрээр энэ мэдээллээ Мухулай жанжин, эсвэл түүний ойрынхноос авсан байх магадлалтай. Үгүй ч байж болох, ямартаа ч хэдэн мянган цэрэг, дагалдагсадтай эрхэмсэг Сүн улсын элч жирийн адуучин, малчин монголчуудтай ярьж суугаагүй нь лав. Хоёрт тэр цагт тагнуулын зорилготой явсан элчин төлөөлөгч түшмэл хүн хаандаа худал тэмдэглэл бичиж өгөөгүй нь тодорхой билээ.

Чингис хааныг нас барсны дараахан 1228 оны зун бичигдсэн "Монголын нууц товчоо"-г анхааралтай уншвал Чингис хааныг 1155 онд төржээ гэж ойлгогдохоор бичигдсэн байдаг билээ. /Тэр тухайд миний бие нийтлэл бичсэн тул энд дурдахгүй: Чингис хаан өвөл төрөөгүй/

Чингис хааныг 1155 онд төрсөн гэж бичиж тэмдэглэсэн тухайн үеийн сурвалж судруудын гол төлөөлөл нь Монголын Ил хаан Газаны зарлигаар 1301-1311 онуудад бичигдсэн "Судрын чуулган" хэмээх алдарт бүтээл юм. Чингис хаанаас 70-аад жилийн дараа бичигдсэн гэсэн үг. "Судрын чуулган"-ыг Хубилай хааны зарлигаар 1286 онд Иран дахь Иль Хаадын улсад очсон ноён Болд чинсан тэргүүтэй олон түүхчид, эрдэмтэд хамтран бичжээ. Түүнд бичсэн нь: "...Монголчуудад мэдэгдэж тогтоогдсоноор Чингис хаан 72 жил амьдарсан байна. Тэр гахай жил/1155/ ертөнцөд мэндлээд, мөн гахай жил тэнгэрт хальсан байна..." гээд цааш нь "...Нэгэнт Чингис хаан, түүний эцгийн үед зурхайчид нь зурхайн аргаар цагийг тогтоож чаддаггүй, мөн он дарааллын бичигт түүний сар, өдрийг тэмдэглээгүй болохоор Чингис хааны мэндэлсэн өдөр цаг нь баттайгаар мэдэгдээгүй ажгуу. Гэвч тэрээр 72 наслаад 73 дахь насандаа өөд болсон гэж хөвүүд, ноёд түшмэд нь мэддэг бөгөөд энэ нь бараг бүх нийтэд мэдээж болсон юм шиг байдаг.." гэжээ.

Үр ач, хойч үедээ үүнээс илүү яаж бичиж үлдээх вэ. Өөрийнх нь амьдарч асан эрин үеийнхэн нь тэгж үздэг байхад хожмын бид хэнэг ч үгүй тэс өөр он жил яриад бичээд явдаг билээ. Бид болон бидний өмнөх үеийнхэн, тэр ч бүү хэл 15-19-р зууны түүхчид сударчид Чингис хааны амьдралын талаар түүний үеийнхнээс, хөвүүд, ноёд жанждаас нь илүү мэднэ гэж байх уу..?

Билэгдэл, сургаал, ёс түүх сонирхдог Цагаадай амьд ахуйдаа эцгийнхээ үед монголчуудын хооронд болж байсан тулалдаануудыг бичих гэтэл сайн мэдэх хөгшид настан олдохгүй байсан гэдэг. Үүнийг дурдахын учир нь уншигч танд тухайн үеийн бодит байдлийг ойлгуулах гэснийх билээ. Миний бие ноён Болд чинсанг онцолсоны учир нь түүний өвөг эцэг нь Чингис хааны хувийн мянгатын нэгэн зуутын дарга, Бөртэ хатны ордны ахлах ноёдын нэг, "Нууц товчоон"-д дурдагддаг 95 мянгатын ноёдын 46-д бичигдсэн Юрүхэн бөлгөө. Тухайн цаг үедээ ч Их хааны амьдралын нарийн ширийнийг сайн мэдэх хүмүүс гэдэг нь эргэлзээгүй билээ.

Гэтэл бидэнд Чингис хааныг 1162 онд төрсөн гэсэн итгэмжит ямар хүний бичсэн эртний түүхийн сурвалж судар байна вэ? Үнэндээ байхгүй шүү дээ. Чингис хааныг 1162 онд төрсөн гэх "ойлголт" бол нилээд хожмын буюу 1368 онд Хятад дахь Монголын Юан улсын ноёрхол унаж, Хятадад Мин улс бий болж, Мин тайцу Жу Юаньжаны зарлигаар Мин улсын Хун Ү- ийн 15 -р он буюу 1382 онд бичигдэж эхэлсэн "Юан улсын судар"-ын алдаатай бичвэрээс үүсэлт, ирэлттэй бөгөөд улмаар 17 - 19 -р зууны монгол, төвд сурвалж бичгүүдэд тусгалаа олсоор өнөө бидний үед хүрч ирсэн байна. Юан улсын цагт бичигдсэн "Богд баатар биеэр дайлсан тэмдэглэл"-д нэг бичвэр бий боловч тухайн зохиолын эх гэхээсээ хожмын нэмэлт гэмээр байдаг.

Чингис хааны түүхийг 1162 онд төрсөнөөр бичихлээр ер эвлэж өгдөггүй бөгөөд найман зууны туршид хичнээн ч олон эрдэмтэн мэргэд түүний намтрыг бичив дээ, нэг ч түүхч одоог хүртэл түүний намтрыг он оноор нь гаргаж чадаагүй л байна. Чингис хааныг 1162 онд төрсөн гэдгийг хэн гэдэг түүхч баримттайгаар нотолсон юм бэ? Бас л хэн ч байхгүй юм.

Харин хүн бүхний мэдэх маш энгийн түүхээр Чингис хааныг 1155 онд төрснийг мэдэж бас нотолж болно гэж бодож байна. Түүхийн бүх л сурвалжид Тэмүүжинг 28 насандаа Хамаг Монголын хан болсон гэж бичдэгтэй маргах хүн үгүй байх. Тэгвэл 1223 онд улсын ван Мухулай нас эцэслэх цагт гэрээслэлдээ: "...Улсыг нээж, төрийг байгуулахад хуяг дуулга, зэр зэвсэг лүгээ нөхөрлөсөөр дөчин он болов.." хэмээн өгүүлсэнийг түүх сударт тэмдэглэн үлдээсэнийг бас хүн бүхэн мэднэ. Тэмүүжинг хан суусны дараа ирж нөхөрлөснийг "Нууц товчоон"-ы 137-р бүлэгт тодорхой өгүүлснийг одоо нийтээрээ мэдэх бизээ. 28+40=68.

Тэгвэл Мухулайгаас 4 жилийн дараа гахай жилийн өвөл Чингис хаан тэнгэрт хальсан шүү дээ. 68+4=72. Тэгэхээр Чингис хаан маань 72 насалсан нь тодорхой байна. Тиймээс "Чингис хаан нарт хорвоод 72 наслаад, 73 дахь насандаа өөд болсон" гэсэн "Жами ат таварих" буюу "Судрын чуулган"/1311он/-ы мэдээ зөв юм. 1227 - 72=1155 гээд үзсэн ч Чингис хаан маань маргах аргагүй 1155 онд төрсөн хүн юм байна гэдэг нь одоо та бүхэнд тодорхой харагдаж байна гэж найдья.

Энд нэг зүйлийг зориуд онцлон хэлэхэд манай албан ёсны түүхэнд бичдэгчлэн Тэмүжин 1189 онд Хамаг Монголын хан болсон биш, түүнээс өмнө 28 насандаа 1182 онд Хамаг Монголын хан болсон билээ. Түүхийн зарим сурвалжуудад Тэмүүжинг 28 насандаа 1189 онд хан суусан гэж эндүү ташаа бичих болсон нь "Юан улсын судар"-аас тооцоолон гаргасан нь илэрхий бөгөөд Жамба "Асрагч нэртийн түүх"/1677/ болон Дарма "Алтан хүрдэт мянган хигээст"/1739/ зэрэг сурвалжид Тэмүүжинг 1182 онд хан суусан гэж бичсэн байдаг. 1155+27=1182 он. Бас л таарч байна бус уу.

Өвгөд дээдэс маань алдаа оноотой ч гэсэн түүхээ бидэнд бичиж үлдээсэн бөгөөд харин хожмын бид сайтар ухаж ойлголгүй хэлбийлгэн ташааруулж, зарим заримдаан тэднийгээ хилсдүүлэн гүтгэж, бүр намтар түүхийг нь бичихдээн сүнсийг нь ичтэл янзан бүрээр зохиох ажээ.

Тайлбар:
1. 28 нас - Тэмүжин 28 настайдаа Хамаг Монголын хан болов.
2. 40 он - Тэмүжинг Хамаг Монголын хан суусны дараагаар Жалайрын Мухулай ирээд нас бартлаа 40 он Монгол төрийн төлөө зүтгэжээ.
3. 28 нас + 40 он = 68 нас. Улсын ван Мухулайг 1223 онд нас барахад Чингис хаан 68 настай байжээ.
4. 68 нас + 4 он = 72 нас. Мухулай жанжныг нас барснаас 4 жилийн дараа 1227 оны гахай жилийн өвөл эзэн Чингис хаан 72 насандаа тэнгэрт хальжээ. /Яг нарийндаа бол гахай жилийн өвөл 1228 оны 1 -р сард нас барсан/
5. Тиймээс "... Чингис хаан 72 наслаад 73 дахь насандаа өөд болсон..." гэсэн "Судрын чуулган"/1311он/ -ы мэдээ хамгийн үнэн бөгөөд зөв мэдээ болно.

2-р хэсэг