Дагуул хот байгуулж, Улаанбаатарынхаа төвлөрлийг багасгах нь эрүүл мэндээ аврах цорын ганц гарц байж мэднэ. Дэлхийн улс орнууд ч дагуул хотын менежмэнтийг хэрэгжүүлж, олон асуудлаа шийдэж  чадсан.  Тэр л зарчмаар энэ ажлыг эхлүүлмээр байна. Дагуул хотын талаар бид өнгөрсөн  хугацаанд яриагүй биш ярьсан.  Бүр тушаал  шийдвэр хүртэл гаргаж амжсан. 2015 оны дөрөвдүгээр сарын 3-нд нийслэлийн Багахангай, Налайх дүүргийг хотын статуст шилжүүлэх НИТХ-ын тогтоол гарсан байдаг.  Хотын захирагчийг сонгох сонгууль болж Ш.Хаан сонгогдов.  Харин удалгүй УИХ-ын ээлжит сонгууль болж МАН ялснаар энэ асуудал үлгэр болоод дуусав.  Одоо Налайх хотын захирагч Ш.Хаан  үйл ажиллагаа явуулах ямар ч  эрхгүй  бэлгэ тэмдэг  бүхий нэгэн болжээ.  Тэгэхээр дагуул хоттой болоход хамгийн эхлээд хууль эрхзүйн орчин чухал байна.  Хэрэв хууль эрхзүйн орчинг хүчин төгөлдөр болгож чадвал дагуул хотын статусыг ямар ч улс төрийн хүчин өөрчилж чадахгүй. Хуулийн хамгаалалт үгүй учраас  2015 онд НИТХ-ын гаргасан шийдвэр одоо Налайхад хүчин төгөлдөр үйлчилж чадахгүй байна.  Өнөөдөр хот тосгоны асуудлыг  Үндсэн хуулийн 57.2, Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн тухай хуулийн 7 ба 26 дугаар зүйл, Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль бүхэлдээ, Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хуулийн 3.1, 3.3,6.2, 6,3, болон Хот байгуулалтын тухай хуулийн 8 болон 24 дүгээр   заалтуудаар зохицуулж байна. Эдгээр хуулийн заалтууд нь дэлхийн хотуудын бие даасан хөгжлийн үзэл баримтлалд нийцээгүй гэдгийг зарим  судлаач хэлдэг. Энэ нь дагуул хот хөгжүүлэх хуулийн заалт байхгүй гэсэн үг юм.

МАХН-ын Дээд үндсэн хуульд энэ талаар 12.3-д БНМУ-ын төр засгийн бүрэн эрхийн аль нэгэн эрх мэдлийн төв байгууллага байнга оршдог хотыг хоёр дахь нийслэл гэнэ” гэжээ.  Яг л ийм хуулийн  заалтыг оруулж өгснөөр бид дагуул хоттой болох үндсийг нь суулгалаа  гэсэн үг.  Эрхзүйн орчныг нь зөв тавихгүйгээр дагуул хотыг хөгжүүлэх нь нэг нам гарахаар статусыг өөрчилдөг, төр засаг солигдохоор зогсонги байдалд ордог яг л одоогийн Налайх шиг дүр зураг харагдана. Тэгэхээр дагуул хотын статусыг нь бид хууль эрхзүйн орчинтой болгох шаардлагатай  байна.  Бид Үндсэн хуульдаа иргэд өөрсдийн ажиллаж амьдрах газраа сонгох эрхтэй гэж заасан. Хүн амын суурьшлын төлөв хандлага нь нүүдлийн соёл иргэншлээс суурин соёл иргэншилд шилжих  үзэгдэл эрчимтэй явагдаж, 47 орчим хувь нь нийслэлд 10 гаруй хувь нь орон нутгийн хот сууринд амьдрах болов. Энэ үзэгдэл нь нийгэм эдийн засгийн ойрын жилүүдийн нөхцөл байдлаас улбаалан төвд тэмүүлэх,хот сууринд төвлөрөх хандлага цаашид ч нэмэгдэнэ гэж харагдаж байна. 

Тийм байтал иргэнээ хотоосоо "хөөх”, нийслэлд "оруулахгүй” хэмээн  хязгаарлах  бас  тийм ч гарц бүхий шийдвэр биш.  Тэгэхээр бидэнд яалт ч үгүй дагуул хот байгуулах цаг үеийн шаардлага бий боллоо.  Шинэ хот байгуулах эрхзүйн орчноо  бүрдүүлсний  дараа шинэ хот маань яг хаана байх уу. Багануур, Налайх, Багахангай зэрэг бүс нутгийн аль нь тохирох вэ. Эсвэл бүр өөр цэгт байгуулах уу гэдгийг ярьж эхэлнэ. Энэ оны тавдугаар сард ашиглалтад орох Хөшигийн хөндийн нисэх онгоцны буудлыг түшиглэсэн хот байгуулах талаар ч  ярьж эхэлсэн.  Ер нь одооноос шинэ хотын эрэлд гарахгүй бол бид утаатайгаа хэдэн зуун тэрбумаар тэмцээд ч гарцыг эс олохоор байна.

Үргэлжлэл бий